Loksewa Updates

महत्वपूर्ण सामान्य ज्ञान

राजस्व प्रशासन

राजस्व प्रशासन परिचय 

राजस्व सम्बन्धी योजना, नीति तथा कार्यक्रम तर्जुमा, कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मूल्यांकन गर्ने औपचारिक संस्थागत संयन्त्रलाई सामान्य अर्थमा राजस्व प्रशासन भनिन्छ । २००८ सालमा अर्थमन्त्रालयको स्थापना र सर्वप्रथम आय ब्ययको विवरण (बजेट) प्रस्तुत गर्ने कार्यको सुरुवातसँगै विकास भएको राजस्व प्रशासन वर्तमान समयमा पनि अर्थमन्त्रालयलेनै सञ्चालन गरेको छ । जस अन्तर्गत बिभिन्न कार्यालयहरूको व्यवस्था गरिएको छ ।
नेपालमा राजस्व प्रशासनको विकासक्रम
    लिच्छिविकालमा भाग, भोग र कर नामक ३ किसिममा करहरू कुथेर, शुल्ली, माप्चोक, लिंगवल नामक संस्थाले उठाउने गर्दथे । यसबाट पनि नेपालको राजस्व प्रशासनको ऐतिहासिक कालखण्डको स्वरूप छर्लङ्ग हुन आउँछ । आधुनिक कर प्रशासनको रूपमा भने २००८ सालमा अर्थ मन्त्रालयको स्थापना पश्चातनै यसको शुरुवात भएको पाइन्छ ।
_    वि.सं. २००८ मा अर्थ मन्त्रालयको स्थापना,
_    वि.सं. २०१४ सालमा Custom Commissioners Office को स्थापना,
_    वि.सं. २०१५ सालमा भन्सार तथा अन्तःशुल्क विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०१६ सालमा आयकर ऐन जारी,
_   वि.सं. २०१७ सालमा व्यापार,मुनाफा र पारिश्रमिक ऐन, २०१७ जारी,
_    वि.सं. २०१७ मा अन्तः शुल्क ऐन लागू,
_    वि.सं. २०१९ मा कर विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०१९ मा भन्सार ऐन, २०१९ र आयकर ऐन, २०१९ जारी,
_    वि.सं. २०२३ मा भन्सार विभाग र अन्तःशुल्क विभागको पृथकिकरण,
_    वि.सं. २०३१ मा नयाँ आयकर ऐन जारी,
_    वि.सं. २०३७ मा राजस्व प्रशासन तालिम केन्द्रको स्थापना,
_    वि.सं. २०५० सालमा अन्तः शुल्क तथा विक्री कर विभागको एकीकरण,
_    वि.सं. २०५० राजस्व अनुसन्धान विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०५२ मा मू.अ.कर ऐन जारी,
_    वि.सं. २०५४ मंसिर १ देखि मू.अ.कर लागू र मू.अ.कर विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०५८ मा आयकर ऐन २०५८ र अन्तःशुल्क ऐन २०५८ जारी,
_    वि.सं. २०६० मा ठूला करदाता कार्यालयको स्थापना,
_    वि.सं. २०६४ मा भन्सार ऐन २०६४ जारी,
_    वि.सं. २०६७ मा काठमाडौं उपत्यकामा १३ र बाहिर १३ गरी २६ सेवा केन्द्र समेतको स्थापना भएको छ ।
राजस्व प्रशासन सम्बन्धमा थप जानकारी
क.    राजस्व प्रशासन सम्वन्धी नीतिगत, कानुनी, संगठनात्मक, एवं प्रकृयागत पक्षहरूको केन्द्रीय निकाय अर्थ मन्त्रालय रहेको छ । अर्थ मन्त्रालय राजस्व प्रशासनको केन्द्रीय निकाय पनि हो ।
ख.    २०५० सालदेखि राजस्व समूहको गठन गरिएको छ । नेपाल प्रशासन सेवा गठन समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ति नियमहरू २०५० अनुसार
ग.    हाल राजस्व समूहमा उपसचिव, शाखा अधिकृत, नायव सुब्बा र खरिदार जस्ता पदहरू समूहकृत गरिएका छन् ।
घ.    राजस्व प्रशासन संचालन गर्ने(सेवा संचालन गर्ने) संगठन अर्थ मन्त्रालय रहेको छ ।
राजस्व प्रशासनको वर्तमान संगठनात्मक स्वरूप
    राजस्व प्रशासन सञ्चालन गर्ने मुख्य संगठन अर्थ मन्त्रालय हो । यस मन्त्रालय अन्तर्गत हाल निम्न महाशाखा तथा विभागहरू रहेका छन ।
महाशाखाहरू
_    प्रशासन माहाशाखा
_    राजस्व प्रशासन माहाशाखा
_    वैदेशिक सहायता माहाशाखा
_    बजेट तथा कार्यक्रम माहाशाखा
_    संस्थान समन्वय तथा निजीकरण माहाशाखा
_    आर्थिक कार्य तथा नीति विश्लेषण माहाशाखा
_    कानुन महाशाखा
_    अनुगमन तथा मूल्याङ्कन महाशाखा
_    राजस्व परामर्श समिति
विभागहरू
(१) राजस्व अनुसन्धान बिभाग
_   राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, इटहरी
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, पथलैया
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, वुटवल
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, कोहलपुर
    यी इकाई कार्यालय अन्तर्गत विर्तामोड, वर्दिवास, नारायणगढ, पोखरा, वर्दघाट, धुलिखेल र थानकोटमा चेकपोष्टहरू छन् ।
(२)     भन्सार विभाग
१ त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमान स्थल भन्सार कार्यालय, एक सुख्खा वन्दरगाहा भन्सार कार्यालय तथा एक PCA कार्यालय लगायत जम्मा ३१ वटा मुल भन्सार कार्यालय र ती अन्तर्गत १४३ वटा छोटी भन्सार कार्यालय सञ्चालनमा छन् ।
(३)     आन्तरिक राजस्व बिभाग
एक ठूला करदाता कार्यालय, २२ वटा आन्तरिक राजस्व कार्यालय र २६ वटा करदाता सेवा  कार्यालय छन् ।
(४)     महालेखा नियन्त्रक कार्यालय
जस अन्तर्गत ७५ वटै जिल्लामा कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालयहरूले समेत राजस्व आर्जन र ब्यबस्थापनमा उल्लेख्य सहयोग पु-याएका छन् ।