LOK SEWA GUIDE

Loksewa Updates

महत्वपूर्ण सामान्य ज्ञान

राजस्व प्रशासन

राजस्व प्रशासन परिचय 

राजस्व सम्बन्धी योजना, नीति तथा कार्यक्रम तर्जुमा, कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मूल्यांकन गर्ने औपचारिक संस्थागत संयन्त्रलाई सामान्य अर्थमा राजस्व प्रशासन भनिन्छ । २००८ सालमा अर्थमन्त्रालयको स्थापना र सर्वप्रथम आय ब्ययको विवरण (बजेट) प्रस्तुत गर्ने कार्यको सुरुवातसँगै विकास भएको राजस्व प्रशासन वर्तमान समयमा पनि अर्थमन्त्रालयलेनै सञ्चालन गरेको छ । जस अन्तर्गत बिभिन्न कार्यालयहरूको व्यवस्था गरिएको छ ।
नेपालमा राजस्व प्रशासनको विकासक्रम
    लिच्छिविकालमा भाग, भोग र कर नामक ३ किसिममा करहरू कुथेर, शुल्ली, माप्चोक, लिंगवल नामक संस्थाले उठाउने गर्दथे । यसबाट पनि नेपालको राजस्व प्रशासनको ऐतिहासिक कालखण्डको स्वरूप छर्लङ्ग हुन आउँछ । आधुनिक कर प्रशासनको रूपमा भने २००८ सालमा अर्थ मन्त्रालयको स्थापना पश्चातनै यसको शुरुवात भएको पाइन्छ ।
_    वि.सं. २००८ मा अर्थ मन्त्रालयको स्थापना,
_    वि.सं. २०१४ सालमा Custom Commissioners Office को स्थापना,
_    वि.सं. २०१५ सालमा भन्सार तथा अन्तःशुल्क विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०१६ सालमा आयकर ऐन जारी,
_   वि.सं. २०१७ सालमा व्यापार,मुनाफा र पारिश्रमिक ऐन, २०१७ जारी,
_    वि.सं. २०१७ मा अन्तः शुल्क ऐन लागू,
_    वि.सं. २०१९ मा कर विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०१९ मा भन्सार ऐन, २०१९ र आयकर ऐन, २०१९ जारी,
_    वि.सं. २०२३ मा भन्सार विभाग र अन्तःशुल्क विभागको पृथकिकरण,
_    वि.सं. २०३१ मा नयाँ आयकर ऐन जारी,
_    वि.सं. २०३७ मा राजस्व प्रशासन तालिम केन्द्रको स्थापना,
_    वि.सं. २०५० सालमा अन्तः शुल्क तथा विक्री कर विभागको एकीकरण,
_    वि.सं. २०५० राजस्व अनुसन्धान विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०५२ मा मू.अ.कर ऐन जारी,
_    वि.सं. २०५४ मंसिर १ देखि मू.अ.कर लागू र मू.अ.कर विभागको स्थापना,
_    वि.सं. २०५८ मा आयकर ऐन २०५८ र अन्तःशुल्क ऐन २०५८ जारी,
_    वि.सं. २०६० मा ठूला करदाता कार्यालयको स्थापना,
_    वि.सं. २०६४ मा भन्सार ऐन २०६४ जारी,
_    वि.सं. २०६७ मा काठमाडौं उपत्यकामा १३ र बाहिर १३ गरी २६ सेवा केन्द्र समेतको स्थापना भएको छ ।
राजस्व प्रशासन सम्बन्धमा थप जानकारी
क.    राजस्व प्रशासन सम्वन्धी नीतिगत, कानुनी, संगठनात्मक, एवं प्रकृयागत पक्षहरूको केन्द्रीय निकाय अर्थ मन्त्रालय रहेको छ । अर्थ मन्त्रालय राजस्व प्रशासनको केन्द्रीय निकाय पनि हो ।
ख.    २०५० सालदेखि राजस्व समूहको गठन गरिएको छ । नेपाल प्रशासन सेवा गठन समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ति नियमहरू २०५० अनुसार
ग.    हाल राजस्व समूहमा उपसचिव, शाखा अधिकृत, नायव सुब्बा र खरिदार जस्ता पदहरू समूहकृत गरिएका छन् ।
घ.    राजस्व प्रशासन संचालन गर्ने(सेवा संचालन गर्ने) संगठन अर्थ मन्त्रालय रहेको छ ।
राजस्व प्रशासनको वर्तमान संगठनात्मक स्वरूप
    राजस्व प्रशासन सञ्चालन गर्ने मुख्य संगठन अर्थ मन्त्रालय हो । यस मन्त्रालय अन्तर्गत हाल निम्न महाशाखा तथा विभागहरू रहेका छन ।
महाशाखाहरू
_    प्रशासन माहाशाखा
_    राजस्व प्रशासन माहाशाखा
_    वैदेशिक सहायता माहाशाखा
_    बजेट तथा कार्यक्रम माहाशाखा
_    संस्थान समन्वय तथा निजीकरण माहाशाखा
_    आर्थिक कार्य तथा नीति विश्लेषण माहाशाखा
_    कानुन महाशाखा
_    अनुगमन तथा मूल्याङ्कन महाशाखा
_    राजस्व परामर्श समिति
विभागहरू
(१) राजस्व अनुसन्धान बिभाग
_   राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, इटहरी
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, पथलैया
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, वुटवल
_    राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय, कोहलपुर
    यी इकाई कार्यालय अन्तर्गत विर्तामोड, वर्दिवास, नारायणगढ, पोखरा, वर्दघाट, धुलिखेल र थानकोटमा चेकपोष्टहरू छन् ।
(२)     भन्सार विभाग
१ त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमान स्थल भन्सार कार्यालय, एक सुख्खा वन्दरगाहा भन्सार कार्यालय तथा एक PCA कार्यालय लगायत जम्मा ३१ वटा मुल भन्सार कार्यालय र ती अन्तर्गत १४३ वटा छोटी भन्सार कार्यालय सञ्चालनमा छन् ।
(३)     आन्तरिक राजस्व बिभाग
एक ठूला करदाता कार्यालय, २२ वटा आन्तरिक राजस्व कार्यालय र २६ वटा करदाता सेवा  कार्यालय छन् ।
(४)     महालेखा नियन्त्रक कार्यालय
जस अन्तर्गत ७५ वटै जिल्लामा कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालयहरूले समेत राजस्व आर्जन र ब्यबस्थापनमा उल्लेख्य सहयोग पु-याएका छन् ।